Żałobna menażeria

Bohaterami dzisiejszego wpisu będą zwierzęta, które ze względu na swoje czarne bądź ciemne ubarwienie nazwane zostały od żałoby. Zaprezentują się Wam: ŻAŁOBNICE (ptak i owad), ŻAŁOBNIKI (ptak i owad) i ŻAŁOBNICZKI (ptak i ryba).

Żałoba to słowo odziedziczone z epoki prasłowiańskiej, utworzone od prasłowiańskiego *žalь ‘cierpienie, ból, żal’, które kontynuowane jest w polszczyźnie przez żal. Prasłowiański przodek żałoby miał znaczenie ‘narzekanie, żalenie się, zażalenie, skarga’, o czym świadczy m.in. rosyjskie żałoba ‘skarga, zażalenie; narzekanie’, czeskie žaloba ‘skarga, oskarżenie’ oraz staropolskie żałoba ‘narzekanie, skarga, pretensja, zarzut’, ‘oskarżenie, pozwanie do sądu’, ‘sprawa sądowa’.

Staropolszczyźnie znane były również leksemy żałobnik ‘oskarżyciel’ i żałobnica ‘list oskarżycielski, skarga pisemna, oskarżenie pisemne’, które dziś funkcjonują w znaczeniach ‘uczestnik / uczestniczka pogrzebu’ i ‘ktoś, kto jest w żałobie’, a także jako terminy zoologiczne.

Rzeczownik żal, od którego pochodzi żałoba, wyprowadzany jest z kolei od praindoeuropejskiego rdzenia *g^ṷel- ‘kłuć; kłujący ból’, którego – jak być może pamiętacie z wpisu na blogu – niektórzy etymolodzy dopatrywali się w nazwie żołna.

ŻAŁOBNICA żółtosterna (Zanda funerea). Papuga z rodziny kakaduowatych, zamieszkująca Australię i Tasmanię. Fot. David Cook / CC BY-NC / Flickr (zdjęcie górne); Diana Padrón / CC BY-NC / Flickr.

ŻAŁOBNICA rudosterna (Calyptorhynchus banksii). Australijska kuzynka poprzedniej bohaterki wpisu – żałobnicy żółtosternej. Fot. Jean and Fred / CC BY / Flickr.

ŻAŁOBNICA rudosterna (Calyptorhynchus banksii). Fot. Dan Armbrust / CC BY / Flickr.

ŻAŁOBNICA białopasa (Hemipenthes maurus). Muchówka z rodziny bujankowatych, spotykana w naszym kraju. Fot. AfroBrazilian / CC BY-SA / Wikimedia Commons.

Od góry: ŻAŁOBNICZKA sawannowa (Psalidoprocne pristoptera) i ŻAŁOBNICZKA widłosterna (Psalidoprocne obscura). Afrykańskie przedstawicielki rodziny jaskółkowatych. Fot. Nik Borrow / CC BY-NC / Flickr; Fot. Steve Garvie / CC BY / Wikimedia Commons.

ŻAŁOBNICZKA zwyczajna (Gymnocorymbus ternetzi). Mieszkanka słodkich wód Ameryki Południowej, hodowana często w akwariach. Fot. D. W. / CC0 / Wikimedia Commons.

ŻAŁOBNIK czarny (Tachyphonus rufus). Południowo- i środkowoamerykański przedstawiciel rodziny tanagrowatych. Czarnym, „żałobnym” upierzeniem odznaczają się jedynie samce tego gatunku, samiczki – jak ukazuje zdjęcie – są rudobrązowe. Fot. budgora / CC BY-NC-ND / Flickr.

ŻAŁOBNIK koroniasty (Tachyphonus coronatus). Mieszkaniec południowoamerykańskich bujnych lasów. Tak jak w przypadku poprzedniego bohatera „żałobnym” upierzeniem mogą się pochwalić jedynie samce żałobnika koroniastego. Fot. Brian Henderson / CC BY-NC / Flickr.

Rusałka ŻAŁOBNIK (Nymphalis antiopa). Pospolity w naszym kraju motyl o wiśniowo-czarnych skrzydłach. Fot. Robb Hannawacker / CC0 / Flickr (górne zdjęcie); Brad Smith / CC BY-NC / Flickr.