Mrówka w formalinie

„Mrówka” to słowo sięgające swoim rodowodem epoki praindoeuropejskiej. Grafika: na podstawie ilustracji J. Lubbocka, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

„I mrówka ma swój gniew!” – głosi mądrość ludowa. I gniew ten ma postać toksycznego kwasu mrówkowego, który w nomenklaturze naukowej zwie się Acidum formicum. A w nazwie tej kryje się formica – łacińska ‘mrówka’. Pojawia się ona także w formaldehydzie, synonimicznej nazwie aldehydu mrówkowego (który ma właściwość utleniania się do kwasu mrówkowego), i w formalinie – nazwie roztworu formaldehydu. I te znane nam ze szkoły nazwy związków chemicznych łączy – co może wielu zaskoczyć – związek pokrewieństwa z naszą rodzimą mrówką. Wyrazy mrówka i formica wywodzą się bowiem od tego samego przodka: praindoeuropejskiej nazwy tego owada funkcjonującej w różnych wariantach fonetycznych: *morṷi- / *morm- / *mouro- / *ṷorm-.

Co niedźwiedź ma wspólnego z mrówkojadem?

Skąd się wzięło słowo „niedźwiedź”? Grafika: E. Traviès, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Nie ulega wątpliwości, że niedźwiedzia i mrówkojada jako gatunki zwierząt niewiele łączy. Choć – gwoli sprawiedliwości – należałoby wspomnieć, że łączą je upodobania kulinarne: jedno i drugie lubi mrówki (stąd gwarowa nazwa niedźwiedzia: mrówczarz), z tym że mrówkojad lubi je bardziej. Nas oczywiście interesuje, co mogą mieć wspólnego ze sobą nazwy niedźwiedź i mrówkojad. Na pierwszy rzut oka owo zagadnienie wydaje się nieco absurdalne, ale nic bardziej mylnego!

Zacznijmy od słowa mrówkojad, którego etymologia jest dla nas przejrzysta. Pod względem strukturalnym mamy tu do czynienia ze złożeniem, czyli wyrazem opartym na dwóch tematach słowotwórczych (mrówk- i –jad) połączonych interfiksem (w tym wypadku -o-). Co do znaczenia wyrazu nie mamy wątpliwości: mrówkojad to ‘zjadacz mrówek’.