Nie taki wilk straszny, jak go… nazywają

Nie taki wilk straszny, jak go malują. Ale to właśnie jego drapieżna natura zaważyła na tym, jak go nazwano. Źródło grafiki: Biodiversity Heritage Library (DP).

Dziś będzie o wilku mowa – słowie, które swoim rodowodem sięga epoki praindoeuropejskiej. Wilk, tak samo jak niedźwiedź, z dawien dawna budził z jednej strony podziw, z drugiej zaś – strach. I choć imię tego „psa leśnych duchów” – jak postrzegali wilka Hucułowie – okryte było u Słowian, podobnie jak imię niedźwiedzia, tabu (stąd powiedzenia: Nie wywołuj wilka z lasu; O wilku mowa, a wilk tuż-tuż), to jednak nie zastąpiono pierwotnej nazwy wilka eufemistycznym określeniem, jak to zdarzyło się w przypadku praindoeuropejskiej nazwy niedźwiedzia (o czym opowiadałam tutaj). Przypomnę: słowo niedźwiedź, o etymologicznym znaczeniu ‘miodojad’, zastąpiło praindoeuropejską nazwę oznaczającą pierwotnie ‘niszczyciela’, ‘tego, który rozszarpuje’, ‘zabójcę’. Jak się okazuje, podobną „groźną” nazwę nosi do dziś w wielu językach indoeuropejskich, w tym i w naszym, wilk.

Świetlana przeszłość rysia

Odpoczywający ryś euroazjatycki (Lynx lynx). Słowa „ryś” i „lynx” mają wspólną etymologię. Źródło grafiki: Biodiversity Heritage Library (DP).

Ryś – nazwa jednego z dwóch polskich przedstawicieli dzikich kotowatych, sympatycznie brzmiąca, jak zdrobnienie imienia Ryszard. Ze spieszczonym Rysiem jednak niemająca nic wspólnego. Nie ma też nic wspólnego z prawdą rozpowszechniana tu i ówdzie informacja, jakoby nazwa ryś powiązana była etymologicznie z przestarzałym synonimem przysłówka kłusem – rysią (biec rysią ‘biec kłusem’). Prawdą jest natomiast, że nazwa ta spokrewniona jest ze swoim łacińskim odpowiednikiem: lynx, który stał się nazwą gatunkową zamieszkującego nasze lasy rysia euroazjatyckiego (Lynx lynx).

Co niedźwiedź ma wspólnego z mrówkojadem?

Skąd się wzięło słowo „niedźwiedź”? Grafika: E. Traviès, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Nie ulega wątpliwości, że niedźwiedzia i mrówkojada jako gatunki zwierząt niewiele łączy. Choć – gwoli sprawiedliwości – należałoby wspomnieć, że łączą je upodobania kulinarne: jedno i drugie lubi mrówki (stąd gwarowa nazwa niedźwiedzia: mrówczarz), z tym że mrówkojad lubi je bardziej. Nas oczywiście interesuje, co mogą mieć wspólnego ze sobą nazwy niedźwiedź i mrówkojad. Na pierwszy rzut oka owo zagadnienie wydaje się nieco absurdalne, ale nic bardziej mylnego!

Zacznijmy od słowa mrówkojad, którego etymologia jest dla nas przejrzysta. Pod względem strukturalnym mamy tu do czynienia ze złożeniem, czyli wyrazem opartym na dwóch tematach słowotwórczych (mrówk- i –jad) połączonych interfiksem (w tym wypadku -o-). Co do znaczenia wyrazu nie mamy wątpliwości: mrówkojad to ‘zjadacz mrówek’.