czyli skąd się biorą nazwy zwierząt
Cztery lata temu Instytut Monitorowania Mediów we współpracy z Biblioteką Śląską sprawdził internetową popularność ponad 130 staromodnych słów i zwrotów. Najmniej popularnym, a więc najbardziej zapomnianym słowem okazał się wówczas przymiotnik tantny. W 2013 roku słowo to użyte zostało przez jednego z internetowych komentatorów, jednak w 2014 roku nie pojawiło się już w ani jednej wypowiedzi w mediach społecznościowych. Czytaj dalej „O tantnisiu, co wiele może”
Dzieci naszych prasłowiańskich przodków bawiły się lalkami zrobionymi z łyka lub pręta lipowego. Takie kukiełki nosiły nazwę *lǫtъka, o czym zaświadcza między innymi polskie łątka, czeskie loutka (staroczeskie lútka), serbsko-chorwackie lutka oznaczające ‘lalkę, kukiełkę, marionetkę’ (w gwarach polskich także ‘pieszczoszkę, najmilsze dziecko’).
Bezpośrednią podstawą owej prasłowiańskiej nazwy było *lǫta, poświadczone w staropolszczyźnie jako łąta ‘lalka’ i łączone przez etymologów ze znanymi gwarom leksemami łęt ‘badyl, łodyga kartofli’, łąt ‘kij’, łut ‘kora młodej lipy, z której wyrabiano chodaki’. Czytaj dalej „Łątka — fruwająca lalka”
„I mrówka ma swój gniew!” – głosi mądrość ludowa. I gniew ten ma postać toksycznego kwasu mrówkowego, który w nomenklaturze naukowej zwie się Acidum formicum. A w nazwie tej kryje się formica – łacińska ‘mrówka’. Pojawia się ona także w formaldehydzie, synonimicznej nazwie aldehydu mrówkowego (który ma właściwość utleniania się do kwasu mrówkowego), i w formalinie – nazwie roztworu formaldehydu. I te znane nam ze szkoły nazwy związków chemicznych łączy – co może wielu zaskoczyć – związek pokrewieństwa z naszą rodzimą mrówką. Wyrazy mrówka i formica wywodzą się bowiem od tego samego przodka: praindoeuropejskiej nazwy tego owada funkcjonującej w różnych wariantach fonetycznych: *morṷi- / *morm- / *mouro- / *ṷorm-. Czytaj dalej „Mrówka w formalinie”
Wiosna to czas, kiedy szczególnie cieszą nas spotkania z niewidzianymi od długich jesienno-zimowych miesięcy motylami. A że takie spotkania od paru tygodni zdarzają mi się nieustannie, postanowiłam napisać o nazwie owych pełnych gracji owadów. A skoro ma być o słowie motyl, to musi i być o słowie oznaczającym „nocną odmianę” tego stworzenia – ćmie. No a jeśli mowa o motylach dziennych i nocnych, to wypada też wspomnieć o nazwach, którymi określamy pośrednie stadia rozwojowe tych fascynujących przedstawicieli entomofauny. A więc dziś do Menażerii dołączą: motyl, ćma, gąsienica i poczwarka. Czytaj dalej „Zamotane, mroczne, włochate i zaczarowane — czyli etymolog w lepidopterium”
Wiosna w rozkwicie, wszystko śpiewa, brzęczy, do okien nieustannie zaglądają różni skrzydlaci zapylacze. Jak więc tu nie napisać o nazwie stworzeń, które mają teraz szczególnie dużo pracy i dzięki którym niedługo objadać się będziemy soczystymi czereśniami, malinami… A więc dzisiaj będzie o pszczole i przy okazji o trutniu, bo choć ten wprawdzie zbieraniem nektaru się nie trudzi, to spełnia inną doniosłą rolę: zapewnia ciągłość pszczelego rodu.
Słowo pszczoła należy do grupy wyrazów o zasięgu ogólnosłowiańskim, ale jego słowiańskie odpowiedniki mają różną postać fonetyczną: czeskie i słowackie včela, górnołużyckie pčoła, dolnołużyckie coła, rosyjskie pczeła, ukraińskie bdżoła, chorwackie i serbskie pčela, słoweńskie čebela, bułgarskie pczeła. Skąd te rozbieżności? Czytaj dalej „O czym brzęczą pszczoła i truteń?”
MENAŻERIA ETYMOLOGICZNA 