Traszka — smoczyca spokrewniona z Drakulą

Skąd się wzięła nazwa „traszka”? Grafika przedstawiająca traszki górskie: A. Beaumont, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

O pochodzeniu traszki niczego w mądrych księgach nie znalazłam, ale znalazłam w nich słowa, z którymi należałoby ją łączyć: trach, drach, dracha – wszystkie notowane w gwarach w znaczeniu ‘smok, potwór’. A traszki przecież – z ich długimi ogonami, grzebieniastymi wyrostkami na grzbiecie i kolorowym umaszczeniem – wyglądają jak miniaturowe stwory fantastyczne, czemu i zawdzięczają swoją drugą nazwę tryton, zapożyczoną za pośrednictwem łaciny naukowej z greckiego Trítōn – imienia greckiego boga mórz, który przedstawiany był zazwyczaj jako istota o górnej części ciała podobnej do człowieka, a dolnej mającej postać długiego rybiego ogona. Tak więc przypisywanie traszce „smoczej” etymologii wydaje mi się jak najbardziej uzasadnione.

Twarze na Facebooku

Czy zwierzę ma twarz? Ponoć nie. Ale kiedyś można je było nazwać „twarzą”. Grafika na podstawie ilustracji zaczerpniętych z publikacji W. F. Kirby’ego; źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Drodzy Czytelnicy! Jeśli lubicie tutaj zaglądać albo jeśli zajrzeliście tutaj po raz pierwszy, ale już wiecie, że będziecie tu wracać, to zachęcam Was do polubienia także świeżo utworzonego facebookowego fanpage’a tego bloga, na którym zamieszczać będę nie tylko linki do najnowszych wpisów, ale również „bonusowe” informacje o pochodzeniu na przykład nazw różnych zwierzęcych części ciała oraz portrety różnorodnych przedstawicieli fauny o ciekawych, oryginalnych i czasem też zabawnie brzmiących imionach – mniej lub bardziej przejrzystych etymologicznie. Znajdzie się tam także miejsce dla interesujących obcojęzycznych nazw zwierząt, będzie też szczypta teorii lingwistycznej.

Chropawa ropucha

Naukowa nazwa ropuchy „bufo” prawdopodobnie powiązana jest etymologicznie z polską nazwą „żaba”. Grafika zaczerpnięta z publikacji G. A. Boulengera; źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Nie wpadła ropucha przedstawicielom Homo sapiens w oko. Nie tworzą ód, hymnów i peanów sławiących jej urodę. Bo co tu sławić, jak urody – rzekomo – brak.

W baśniach i bajkach ropucha to wcielenie wiedźmy, czarownicy, stworzenie paskudne i obrzydliwe z wyglądu. Czasami wprawdzie przemienia się w urodziwego królewicza pod wpływem pocałunku odważnej damy, która szukając dobrej partii, zdołała pokonać swoje obrzydzenie, co nie zmienia jednak faktu, że zanim ropucha doświadczy cudownego przeobrażenia, najpierw przyjdzie jej nosić piętno szkarady.

O czym rechoczą i kumkają żaba, kumak, huczek i rzekotka?

Słowo „żaba” ma bardzo stary rodowód. Grafika zaczerpnięta z publikacji G. A. Boulengera; źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

W ostatnim czasie nasze jeziora, stawy, sadzawki i wszelakie oczka wodne rozbrzmiały głosami niezliczonych żab. Kilka dni temu wybrałam się specjalnie – jak co roku – na taki żabi koncert chóralny, sprzężony z miłosnymi zapasami w skrzekowym kisielu, co dostarczyło mi nie tylko ekscytacji z podglądania rytuałów godowych innych istot, ale też uświadomiło mi dotkliwie, że o nazwach płazów dotychczas skandalicznie mało pisałam. A przecież uwielbiam płazy! I najpaskudniejsza – jak śmią twierdzić liczni – ropucha jest moim zdaniem przeuroczym stworzeniem. Śpieszę więc naprawić swoje zaniedbanie i dziś opowiem Wam o nazwach naszych rodzimych płazów bezogonowych, które zawdzięczają swoje imię wydawanym przez siebie sygnałom dźwiękowym.

Etymolog na tropach Darwina i polskich przyrodników cz. 2

Darwin i nazwane na jego cześć gatunki zwierząt. Od lewej zgodnie ze wskazówkami zegara: jaszczurka Homonota darwinii, żaba Pleurodema darwinii, chrząszcz Psephenus darwinii, widłonóg Cosmocalanus darwinii, ptak modrotanagra Darwina, wąsonóg Trianguloscalpellum darwinii, jaszczurka Liolaemus darwinii. Autorzy: P. Oudart, B. Waterhouse Hawkins, G. S. Brady, J. Gould, F. P. C. Hoek, Elliot & Fry. Źródło: Biodiversity Heritage Library i Wikimedia Commons (DP).

Pierwszą część opowieści o eponimach upamiętniających Charlesa Darwina zakończyłam nazwami wymarłych zwierząt. A dziś od nich zacznę.

Przyznacie, że nikt nie zasłużył na „swojego” dinozaura bardziej niż twórca teorii ewolucji. Zadedykowano mu więc gatunek patagońskiego teropoda Aniksosaurus darwini. Jego nazwa oznacza dosłownie ‘wiosennego jaszczura Darwina’, a wzięła się ona stąd, że szczątki tego prehistorycznego stworzenia znaleziono 21 września 1995 roku – pierwszego dnia wiosny na półkuli południowej.

Etymolog na tropach Darwina i polskich przyrodników cz. 1

Darwin i jego słynne „zięby”, z którymi zetknął się na Wyspach Galapagos i które „pomogły” mu opracować teorię ewolucji. Grafika na podstawie prac J. Goulda, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP), Elliott & Fry, źródło: Wikimedia Commons (DP).

W 1831 roku Charles Darwin wyruszył na pokładzie okrętu HMS Beagle w trwającą niemal pięć lat podróż dookoła kuli ziemskiej. Na Wyspach Galapagos zetknął się z grupą drobnych ptaków śpiewających, które nazwano później potocznie „ziębami Darwina”, choć tak naprawdę nie są one blisko spokrewnione z ziębami, które znamy z naszych lasów i parków. Galapagoskie „zięby”, które obserwował Darwin, były podobnie ubarwione, z reguły szaro-brązowe, niekiedy czarne, ale zajmowały odmienne nisze ekologiczne, różniąc się trybem życia, preferencjami pokarmowymi, a co za tym idzie – kształtem dzioba. Ptaszki te początkowo nie wydały się przyszłemu twórcy teorii ewolucji szczególnie interesujące, dopiero po powrocie z wyprawy z pomocą wybitnego ornitologa Johna Goulda dostrzegł Darwin ich wyjątkowość.

Salamandra — ognista „dżdżownica”

Nazwa „salamandra”, zapożyczona przez liczne języki, nie ma pewnej etymologii. Grafika: C. L. Müller, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Przedwczoraj miałam przyjemność po raz pierwszy w tym roku spotkać salamandrę. Spotkanie było tym bardziej wymowne, że odbyło się w Gorczańskim Parku Narodowym, którego symbolem jest, jak wiadomo, salamandra plamista. Zainspirowana owym wydarzeniem, postanowiłam skreślić parę słów o nazwie tego pełnego uroku płaza.

Zwierzątko to nosi imię salamandra w wielu językach. Do polszczyzny zostało ono zapożyczone z łaciny (naukowa nazwa salamandry plamistej to Salamandra salamandra), prawdopodobnie poprzez pośrednictwo języka zachodnioeuropejskiego. Do łaciny natomiast trafiło z greki, gdzie ma identyczną formę. Język grecki z kolei, jak się powszechnie uważa, przejął ową nazwę z języka orientalnego, być może z perskiego, w którym funkcjonuje ona pod postacią samandar, samandal.