Wyjący wyżeł

Wyżły niemieckie na XIX-wiecznej rycinie. Źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Wyżeł – tak samo jak pies i chart – jest wyrazem znanym innym językom słowiańskim i tak samo jak wspomniane tu leksemy nie ma pewnej etymologii. Jedni widzą w nim twór rodzimy, drudzy przypisują mu obce pochodzenie.

Nazwa ta poświadczona jest szerzej w językach północnosłowiańskich (czeskie vyžel, słowackie vyžla, rosyjskie wyżła, wyżlec, ukraińskie wyżeł, wyżłecʹ, białoruskie wyżał), w południowosłowiańskich natomiast znana jest z północnych peryferii (serbsko-chorwackie vižao, słoweńskie vižel), dlatego też niektórzy badacze stawiają pod znakiem zapytania jej prasłowiańską genezę.

Kudłaty kundel

Słynne kundelki wystrzelone na orbitę okołoziemską: Wietierok i Ugolok (Wietrzyk i Węgielek). Zdjęcie: Tekniska museet, źródło: Wikimedia Commons (CC BY).

Kundel, notowany w polszczyźnie także w formach kundla, kondel, kóndel, kądel, kundys, kondys, znany jest również językom wschodniosłowiańskim. W gwarach rosyjskich słowo to oznacza ‘wielkiego kosmatego psa’, w gwarach ukraińskich – ‘owczarka, psa owczarskiego’, a w gwarach białoruskich – ‘psa, szczególnie kosmatego’.

Owe znaczenia genetycznych odpowiedników kundla przemawiają na korzyść popularnej hipotezy, zgodnie z którą kundel spokrewniony jest z kudłami, kądzielą i kędziorem, a jego pierwotne znaczenie to ‘(pies) kudłaty, kosmaty’.

Samojed sam siebie nie jadł

Psy samojedy z dawien dawna towarzyszą autochtonicznym narodom zamieszkującym północne obszary Eurazji. Grafika: L. A. Fuertes, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Północne obszary Eurazji rozciągające się między wschodnim wybrzeżem Morza Białego i ujściem Jeniseju z dawien dawna zamieszkiwane są przez autochtoniczne narody nazywane zbiorczo Samojedami. A Samojedom z dawien dawna towarzyszą długowłose, śnieżnobiałe psy, które nazwano tak samo jak ich dwunożnych opiekunów. Na surowej Północy czteronogie samojedy pełniły funkcję psów myśliwskich i zaprzęgowych, pomagały przy wypasie reniferów, a także służyły jako niańka do dzieci i żywe źródło ciepła.

Wąsaty sznaucer

Sznaucer zawdzięcza swoją nazwę prawdopodobnie bujnym „wąsiskom” zdobiącym jego pysk. Wizerunek sznaucera miniaturowego: PublicDomainPictures, źródło: Pixabay (CC0); wizerunek sznaucera średniego pochodzi ze znaczka pocztowego, źródło: Wikimedia Commons (DP).

Oswojony mastif

„Mastif” to zmodyfikowana fonetycznie pożyczka mająca – jak wskazują słowniki etymologiczne – łacińskie korzenie. Wizerunek mastifa angielskiego: L. A. Fuertes, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Łajka szczekaczka

Rodzimy czasownik „łajać”, spokrewniony z zapożyczoną z języka rosyjskiego „łajką”, zachował w gwarach swoje pierwotne znaczenie ‘szczekać’. Wizerunek polujących łajek: Jefim Tichmieniew (DP).

Bardzo szybki chart i borzoj

Charty to najszybciej biegające psy i z tą ich cechą wiąże się według niektórych hipotez etymologia nazwy tej rasy. Grafika: L. A. Fuertes, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).

Chart sprawia etymologom podobne problemy jak pies: nie ma pewności, jaki jest jego rodowód. Wiadomo, że jest to wyraz ogólnosłowiański, wywodzący się od prasłowiańskiego *chr̥tъ ‘pies gończy’, ale co do dalszej etymologii tego leksemu badacze nie są zgodni.

Szybko biegający

Część z nich, w tym Wiesław Boryś, skłania się ku hipotezie wywodzącej charta od praindoeuropejskiego rdzenia *sker- ‘skakać, szybko biec’, na którym opiera się m.in. przymiotnik skory. Kazimierz Moszyński z kolei wyprowadza omawiany leksem z praindoeuropejskiego *ser- ‘szybko biec, mknąć’. Czeski lingwista Václav Machek natomiast dostrzega w charcie związek z litewskim kùrti, kùriu ‘szybko biec, mknąć’.

Pluskający się pudel

Pudel współcześnie zaliczany jest do psów ozdobnych, ale pierwotnie pełnił funkcję psa myśliwskiego polującego na ptactwo wodne, co znalazło odzwierciedlenie w jego nazwie. Wizerunek pudli: L. A. Fuertes, źródło: Biodiversity Heritage Library (DP).